یادداشت

در سوگ محمد برقعی

دکتر محمد برقعی جامعه شناسی که سالها در محروم‌ترین و دورافتاده ترین نقاط استان سیستان و بلوچستان خدمت کرده بود. نویسنده کتابهای «نظری به بلوچستان» (۱۳۵۳)، «چادرنشینان دامدار ایل ترکاشوند» (۱۳۵۶)، «سکولاریزم، از نظر تا عمل» (۱۳۸۱) و از تدوین کنندگان کتاب «من و خاندان پهلوی» (۱۳۷۰) بود. به دلیل مواضع انتقادی پس از انقلاب مجبور به تبعید خودخواسته از ایران شد. فعال سیاسی جمهوری خواه با گرایش ملی مذهبی بود. نقدش به جمهوری اسلامی منصفانه و نجیبانه بود. صوفی اهل معنی و نواندیش دینی محسوب می شد.
HMouK
۱۴۰۲/۰۱/۰۴
مصاحبه کوتاهیادداشت

اعدام درمانی: تسریع در سقوط نظام

اعدام شتابزده معترضان ریختن بنزین بر آتش نارضایتی و اعتراض ملت ایران است. حاکمیت با «بحران عدم مشروعیت» مواجه است. خامنه ای مسئول مستقیم خونهای ریخته شده، فرصتها و سرمایه های بربادرفته و اعتماد سلب شده ملت ایران است. اگر به حکومت دموکراتیک سکولار برای آینده ایران باور داریم عدم دخالت مراجع تقلید به هر دلیلی مفید است نه مضر. راهکار ما ادامه اعتراضات و اعتصابات و مقاومت مدنی، برگزاری همه پرسی تغییر نظام، تشکیل مجلس مؤسسان و برقراری یک حکومت دموکراتیک سکولار مبتنی بر موازین حقوق بشر است.
HMouK
۱۴۰۱/۰۹/۲۳
سخنرانی

سیاست‌ورزی مسلمانان در دوران معاصر

سیاست‌ورزی امری تماما عرفی است. ترکیبی از عرف و دین نیست. اینکه کدام شیوه زمامداری کم خطاتر است، و کدام شکل مدیریت سیاسی پرفایده‌تر است اموری نیست که به کتاب و سنت مراجعه کنیم. اسلام نیامده دنیای ما را سامان کند. سامان دنیا که همان علوم تجربی، انسانی و اجتماعی است را عقل بشری و تجربه انسانی انجام می دهد. دولت دینی به هر معنایی در دوران مدرن ممتنع است. در کتاب «آخرت و خدا هدف رسالت انبیاء» بازرگان در نهایت به جدایی نهاد دین از دولت یا سکولاریسم رسید.
HMouK
۱۴۰۱/۰۶/۰۷
سخنرانی

نسبت سیاست و دیانت

«سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ما» را البته مدرس هم بکار برده است، اما مدتها قبل از او شیخ‌الاسلام اصفهانی بر زبان رانده‌است. این عبارت را باید به شیخ‌الاسلام نسبت داد، نه به مدرس مدافع سیاست عرفی. با چنین این‌همانی هم دینداری‌مان آسیب جدی دیده است، هم سیاست‌مان حال و روز خوشی ندارد. سیاست ما را تجربه عرفی بشری و مصالح ملی با رعایت موازین حقوق بین‌الملل تعیین می‌کند. سیاست و دیانت نه تنها عین هم نیستند، بلکه دو روش و دو حوزه متفاوت دارند.
HMouK
۱۴۰۰/۱۰/۰۴
سخنرانی

موانع تحقق جدایی نهاد دین از دولت

جدایی نهاد دین از دولت هم به نفع دین است، هم به نفع دولت. جدایی نهاد دین از دولت در ایران معاصر با حداقل پنج مانع معرفتی مواجه است: بی توجهی به عرفی بودن و دینی نبودن سیاست؛ تلقی نادرست از کمال دین و تعالیم اجتماعی اسلام؛ سوء تفاهم درباره حکومت رسول خدا در مدینه؛ سوء تفاهم درباره تعالیم سیاسی امام علی و حکومت علوی؛ سوء تفاهم درباره فقه سیاسی و سیاست قرآنی با دو قرائت اقتدارگرایانه یا دموکراتیک. نه اسلام فقاهتی ملازم اقتدارگرایی است، نه اسلام قرآنی ملازم دموکراسی.
HMouK
۱۴۰۰/۰۹/۳۰
اخبار

موانع تحقق جدایی نهاد دین از دولت

سخنرانی زنده چهارشنبه ۲۴ آذر. آیا جدایی نهاد دین از دولت در اسلام خصوصا تشیع و بویژه ایران معاصر امری ممکن و مطلوب است؟ تحقق جدایی نهاد دین از دولت در ایران معاصر حداقل با چهار مانع معرفتی مواجه است که اختصاصی به سنتی‌ها و بنیادگرایان ندارد و در میان بخشی از نواندیشان هم دیده می شود: اول، کمال دین و تعالیم اجتماعی اسلام؛ دوم، حکومت رسول خدا در مدینه؛ سوم، تعالیم سیاسی امام علی و حکومت علوی؛ چهارم، فقه سیاسی و سیاست قرآنی با دو قرائت اقتدارگرایانه یا دموکراتیک.
HMouK
۱۴۰۰/۰۹/۲۳
اخبار

نسبت دین و سیاست

از اسلام در حوزه سیاست چه انتظاراتی نباید داشته باشیم؟ سخنرانی زنده: شنبه ۱۳ دی ۱۳۹۹، ساعت ۲۱ به وقت ایران. از اسلام انتظار «اخلاق سیاسی» روا و انتظار «حقوق اساسی» و «علوم سیاسی» نارواست. این دو از دانشهای عرفی و دنیوی هستند که بر اساس عقل جمعی انسانی و تجربه تاریخی بشری تدوین شده اند. در متون دینی هیچ حکم تعبدی یا توقیفی یا مولوی (غیرارشادی) در حوزه سیاست وجود ندارد که دستیابی به آن در گرو مراجعه به وحی یا متون دینی یا متخصصان علوم دینی باشد.
HMouK
۱۳۹۹/۱۰/۱۱
یادداشت

جای خالی منتظری

یادبود دهمین سالگرد درگذشت فقیه آزاده و پاکباز: اگر منتظری زنده بود به دلیل کشتار سبعانه معترضان بی دفاع بر سر زمامداران جمهوری اسلامی نهیب می زد. او در زمره آخرین فقهای سیاسی شیعه بود. منتظری و بهشتی مردانی خوب بودند که با اضافه کردن «مصیبت ولایت فقیه» قانونی بسیار بد نوشتند. منتظری در سیر تحول فکر سیاسیش در نهایت از «ولایت سیاسی فقیه» به «نظارت فقیه اعلم بر قانونگذاری» رسید. تجربه جمهوری اسلامی ضرورت جدایی نهاد دین از دولت یعنی سکولاریسم را بیش از پیش اثبات می کند.
HMouK
۱۳۹۸/۰۹/۲۷
مقاله

نواندیشی دینی و خردورزی‌های شخصی

چکیده: آیا گوهر لیبرالیسم سیاسی "حق ناحق بودن" است؟ آیا در نظام دموکراتیک سکولار قانونگذاری الزاما مقید به داشتن مبانی عقلی مستقل از دین است؟ آیا در نظام دموکراتیک سکولار فعالیت احزاب اسلامی و تشکیل دولت (قوه مجریه) توسط مؤمنان مطلقا ممنوع است؟ آیا برای به رسمیت شناخت حقوق اساسی بشر از جمله اقلیتها خصوصا دگرباشان جنسی می توان به اسناد بین المللی حقوق بشر بی اعتنایی کرد؟ تلقی ابتنای لیبرالیسم سیاسی بر حق ناحق بودن علاوه بر ذهنی و شخصی بودن، فقدان معنی محصل در ساختار حقوقی جامعه، عدم…
HMouK
۱۳۹۷/۰۶/۱۵
مصاحبه کوتاه

حوزه، نظام و سکولاریسم

نسل جدید حوزه در حداقل چهار محور دچار تحول شده است: ۱. برای سامان یک زندگی خوب غیر از دین عوامل بسیار مهم دیگری مطرح است. ۲. انتظار از فقه دیگر نگاه حداکثری آقای خمینی نیست. نگاه جدید نگاهی حداقلی است که به موقت بودن کلیه احکام جزایی و برخی احکام مدنی شرعی رسیده است. از این منظر از فقه مدیریت و سیاست درنمی آید. ۳. انتظار از عالمان دین تبیین معارف دینی و الگوهای عملی زندگی مومنانه است. وظیفه مروجان دین اجرای مناسک عمومی دینی است. همکاری با نظام…
HMouK
۱۳۹۷/۰۶/۱۱
یادداشت

از جرقه روشنگری تا رادیکالیسم

چکیده: در تجلیل انتقادی از محمد رضا نیکفر: یکی از مولفه‌های تحول فکری من در آخر دهه هفتاد و اول دهه هشتاد کتاب نیکفر بوده است: خشونت، حقوق بشر، جامعه مدنی؛ تهران، طرح ‌نو، ‏‏‏۱۳۷۸. این کتاب را در زندان اوین خواندم. دو نکته در کتاب مرا عمیقا به فکر فرو برد: در مواجهه با هر دین، ایدئولوژی، آئین و مرامی باید پرسید و سنجید چقدر از آن خشونت در می‌آید؟ چقدر قابلیت توجیه خشونت را دارد؟ به هر حال چقدر عامل اعمال خشونت بوده است؟ دیگری این پرسش بود…
HMouK
۱۳۹۶/۰۹/۰۹
نواندیشی دینی

سکولاریسم و نواندیشی دینی

چکیده:نواندیشی دینی از سکولاریسم به معنی جدایی نهاد دین از دولت دفاع می‌کند، و آن‌را به نفع دین و دولت هر دو می‌داند. لازمه‌ی سکولاریسم نفی هرنوع حکومت دینی، و انکار هرگونه حق ویژه‌ای برای دینداران یا صنفی از ایشان از قبیل فقیهان در قضاوت یا حق وتوی قوانین یا حق نظارت عالیه بر قانون‌گذاری، أمور اجرایی یا حتی فرهنگی جامعه است. هیچ مسلمانی نمی‌تواند به سکولاریسم ذهنی قائل باشد. ایمان به خداوند أساس مسلمانی است و سکولاریسم ذهنی یا فلسفی ضد اسلام است. سکولاریسم عینی یا سیاسی یعنی جدایی…
HMouK
۱۳۹۶/۰۸/۱۲
مصاحبه تحلیلیمصاحبه

نگرش غالب در میان مسلمانان به سوی دموکراسی خواهد بود

چکیده: علم سیاست علمی سکولار، عرفی و بشری است. اگر مواردی مرتبط با سیاست در کتاب و سنت مشاهده شود صرفا از باب نمونه است و به معنای لزوم اخذ چارچوب، کلیات و جزئیات سیاسی از متون دینی نیست. دموکراسی امری مدرن است. میتوان مسلمان بود و به قرائتی از اسلام سازگار با دموکراسی قائل بود، اما لزوما دموکراسی از کتاب و سنت استنباط نمیشود. در سکولاریسم عدم دخالت دولت در امور دینی شهروندان و برخورداری شهروندان از آزادیهای دینی تضمین میشود. در مقابل دینداران هیچ حق ویژهای در حوزه…
HMouK
۱۳۹۶/۰۵/۰۶
مصاحبه تحلیلیمصاحبه

اسلام، دموکراسی و حکومت سکولار

اگرچه من به قانون اساسی سکولار قائلم، اما معتقدم الگوی مناسب آن توسط نمایندگان واقعی و کارشناس مردم در مجلس مؤسسان باید تعیین شود. قانون اساسی جای اثبات حقانیت دین و مذهب خاص یا نهادینه کردن بی‌دینی نیست. آنچه لازمه یک قانون اساسی پیشرفته است تضمین «آزادی دین» در محورهای ذیل می باشد: انتخاب دین، خروج از دین (بدون هیچ مجازاتی برای بی‌دینی یا تغییر دین و مذهب)، عمل به مناسک و عبادات و ترک آنها، تاسیس عبادت‌گاه و مراکز دینی، تبلیغ و ترویج دین، تربیت دینی فرزندان مطابق دین…
HMouK
۱۳۹۵/۰۵/۰۵
سخنرانی

تأملی دوباره در اسلام سیاسی

اسلام سیاسی، اسلام‌گرائی و بنیادگرائی اسلامی واژه‌های مبهمی هستند. نسخه‌ی واحد برای جریانهای متنوع مسلمان پیچیدن کاری غیرعلمی و نادرست است. صرف الهام گرفتن از اسلام دلیل جامعی برای هم‌سنخی این جریانهای بسیار متنوع نیست. قصد من «تأملی دوباره درباره‌ی اسلام سیاسی در ایران معاصر» است که جمهوری اسلامی بارزترین نمونه‌ی آن است. تجربه‌ی جمهوری اسلامی جائیش اشتباه بوده، کجایش؟ این پاسخ قابل مناقشه‌ی جدی است: جمهوری اسلامی از اساس درست بوده، برخی اشتباهات جزئی در اوائل کار پیش آمد که ناشی از بی‌تجربگی بوده و در هر نظامی پیش…
HMouK
۱۳۹۴/۰۹/۰۶
نقد آراء سیاسی

يوسفی‌اشکوری، چند نکته با آقای بيژن صف‌سری

امضا کنندگان اين نامه همگی از گروه سوم هستند و به هيچ نوع حکومت دينی اعتقادی ندارند و با صراحت از حکومت سکولار دموکراتيک دفاع کرده و می کنند. آنها با تجربه جمهوری اسلامی سالهاست که به امتناع نظريه گروه دوم (حکومت دموکراتيک دينی يا مردمسالاری دينی) رسيده‌اند و از پيشگامان نقد ديدگاه گروه اول و دوم هستند.
HMouK
۱۳۹۳/۰۴/۱۹
نقد و بررسی

یوسفی اشکوری: روشنفکران دینی و سکولاریسم در ایران

محسن کدیور، دانش آموختة حوزه قم و دانشگاه، نیز در شمار نواندیشان دینی کنونی ایران است که البته با اطلاق عنوان «روشنفکر دینی» برای خود چندان موافق نیست. کدیور نیز مانند دیگران در طول این سالیان دوره‌های مختلف فکری و سیاسی را طی کرده است و این سیر در آموزه‌های متنوع فکری و پژوهشی و علمی وی بازتاب یافته و قابل دسترسی است.
HMouK
۱۳۹۲/۱۲/۱۲
حقوق عمومی و ولایت فقیه

ایمان صفت فرد است نه نظام!

پرسش: اصل دوم قانون اساسی می گوید: جمهورى اسلامى، نظامى است بر پايه ايمان به:‏ 1- خداى يكتا (لا اله إلا الله) و اختصاص حاكميت و تشريع به او و لزوم تسليم در برابر امر او. 2- وحى الهى و نقش بنيادى آن در بيان قوانين. 3- معاد و نقش سازنده آن در سير تكاملى انسان به سوى خدا. 4- عدل خدا در خلقت و تشريع. 5- امامت و رهبرى مستمر و نقش اساسى آن در تداوم انقلاب اسلام. 6- كرامت و ارزش والاى انسان و آزادى توأم با مسئوليت…
HMouK
۱۳۹۲/۰۶/۲۴
حقوق عمومی و ولایت فقیه

حکومت سکولار دموکراتیک

مردم مجازند که هر حکومتی از جمله جمهوری سکولار دموکراتیک را برای خود انتخاب کنند و هیچکس اخلاقا و شرعا مجاز به تحمیل حکومتی خلاف عقیده آنها با زور نیست. من در مقالات و سخنرانی ها و مصاحبه های متعددی برتری جکومت سکولار دموکرتیک را بر حکومت دینی و عدم امکان برقراری تئوکراسی (theocracy) / حکومت دینی را اثبات کرده ام.
HMouK
۱۳۹۲/۰۶/۰۶
حقوق عمومی و ولایت فقیه

هر حکومتی که با ایمان مردم سرجنگ نداشته باشد

اسلام ملازم با هیچ حکومتی نیست، هر حکومتی که مسلمانان بپسندند و با ایمان مردم سرجنگ نداشته باشد پذیرفته است. من قائل به «لزوم جدایی نهاد دین از دولت» هستم اما معتقد به امکان «جدایی دین از سیاست» نیستم.
HMouK
۱۳۹۲/۰۱/۱۹
بخش پنجم. بیانیه‌های جمعی

پیام به رهبران ملت مصر: از تجربه‌‌ی تلخ جمهوری اسلامی ایران عبرت بگیرید

تجربه تلخ ملت ما اینک فرا روی شماست، آزموده را بار دیگر نیازمائید. شما دراصل چهارم پیش نویسی که به عنوان قانون اساسی مصر تهیه کرده اید، شیخ الازهر و علمای این دانشگاه و حوزه‌ی علمیه‌ی بزرگ اسلامی را در جایگاهی قرار داده اید که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای فقهای شورای نگهبان، که منصوب رهبری هستند، قرار داده است، در همین بند وابستگی مادی نهاد دین به نهاد دولت را که در ایران نتیجه ای بسیار مخرب بخشیده است گنجانده اید. چنین سرنوشت تلخ و ناهنجاری می تواند…
HMouK
۱۳۹۱/۱۰/۰۲
حقوق عمومی و ولایت فقیه

مرجعیت مستقل در یک حکومت سکولار اقتدار بیشتری خواهد داشت

شان عالمان دین تبیین و تفسیر متون دینی، پاسخگویی به نیازهای دینی روزمره مردم، تداوم مناسک دینی، گسترش دانش دینی، ارتقای اخلاق و تعمیق ایمان دینداران است. نهاد مرجعیت مستقل در یک حکومت سکولار اقتدار بیشتری خواهد داشت. من منتقد مرجعیت دولتی/حکومتی و مرجعیت سیاست باز هستم. اما از مرجعیت ساکت و غیر سیاسی هم دفاع نمی کنم. از مرجعیتی دفاع می کنم که سیاست حاشیه کار او و نه متن آن است. اظهار نظرش در مسائل سیاسی در حد ضرورت و امورحیاتی است.
HMouK
۱۳۹۱/۰۸/۱۱
مصاحبه تحلیلیمصاحبه

منافع ملی و افراط و تفریطهای حاکمیت و مخالفان

منافع ملی می‌باید به طور شفاف توسط نمایندگان ملت با اولویت رفع نیازهای ملی معرفی شود. من و همفکرانم در عین محکوم کردن استبداد دینی در ایران و مخالفت با هزینه کردن بیت‌المال ملت ایران بدون اجازه نمایندگان واقعی ملت در خارج از مرزهای ایران، دفاع سیاسی و دیپلماتیک و بشردوستانه از مظلومان فلسطین و جنوب لبنان و دیگر انسان‌های تحت ستم را وظیفه اخلاقی هر آزادی‌خواهی می‌دانیم. من دفاع از صهیونیسم و سیاست‌های جنگ‌طلبانه دولت اسرائیل را به ضرر صلح و امنیت در خاورمیانه و در نتیجه بر خلاف…
HMouK
۱۳۹۱/۰۵/۱۷
مصاحبه تحلیلیمصاحبه

هرگز فکر نمی کردم رژیم جمهوری اسلامی تا به این درجه از سقوط و اضمحلال رسیده باشد

راز اقتدار حوزه های شیعی استقلال مالی آنها از حکومتها بوده است. اینکه مراجع تقلید و فقها پیشاپیش ملت علیه استبداد و استعمار مبارزه کرده اند به این دلیل بوده که وابسته به دولتها نبوده اند و به اتکای وجوهات شرعیه مردم نیازی به بودجه دولتی نداشته اند.
kadivarad33
۱۳۹۰/۰۳/۱۰
مصاحبه تحلیلیمصاحبه

به حکومت دموکراتیک سکولار فکر می‌کنم

سعید جعفری و شروین نکوئی. تهران ریویو محسن کدیور اسلام شناس و از چهره های شناخته شده دینی و سیاسی ایران است. اجازه اجتهاد در فقه، ریاست گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس، ریاست انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، عضویت در هیئت علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران، آثاری در حوزه فلسفه، فقه و اسلام سیاسی و سرانجام عضویت در شورای سیاست‌گذاری وبسایت خبری تحلیلی جرس، بخشی از کارنامه علمی و سیاسی اوست. او اکنون  پس از  یک سال تدریس در دانشگاه ویرجینیا، استاد مدعو گروه مطالعات دینی دانشگاه دوک آمریکاست.…
kadivarad33
۱۳۸۹/۱۱/۲۲